Geschiedenis van het KSGV

1930: RKCVGV – Carel Kortenhorst
Op initiatief van Carel Kortenhorst, zenuwarts van het zwakzinnigeninstituut Voorburg in Vught, vindt op 10 juni 1930 de oprichtingsvergadering plaats van de R.K. Charitatieve Vereeniging voor Geestelijke Volksgezondheid. Dat is de geboorte van wat tegenwoordig het KSGV heet, Kenniscentrum voor Levensbeschouwing en Geestelijke Volksgezondheid.
De oprichting van de RKCharitatieve Vereniging moeten we plaatsen tegen de achtergrond van het interbellum, de politiek en maatschappelijk onzekere periode tussen de beide wereldoorlogen. De jaren twintig en dertig van de vorige eeuw waren een tijd van grote maatschappelijke onrust, waarin ‘men’ zich zorgen maakte over het morele verval van de lagere sociale klassen – ‘het volk’, de ‘gewone’ mensen.
Notabelen als Carel Kortenhorst wilden een bijdrage leveren aan de geestelijke verheffing – zij noemden dat ‘het bevorderen van de mentale hygiëne’ – van het volk. Kortenhorst opereerde vanuit de verzuilde kaders die destijds de grondslag van de samenleving vormden – vandaar het RK van de RKCVGV; er was ook een ‘neutrale’ vereniging (de NVGV, Nederlandsche Vereeniging ter bevordering der Geestelijke Volksgezondheid), meerdere protestantse (zoals de Nederlandsche Hervormde Vereeniging voor Geestelijke Volksgezondheid, maar er was ook een gereformeerde pendant) en een joodse. De katholieke vereniging van Kortenhorst ging na vijftien jaar in vlammen ten onder. Letterlijk: in 1944 werd zijn woonhuis in Den Bosch gebombardeerd en ging zijn archief verloren, inclusief het complete ledenbestand. Dat was het einde van de vereniging en van Kortenhorst, die enkele jaren later (in 1950) na een beroerte gedesillusioneerd stierf.
1948: KCVGV – F.J.J. Buytendijk
Na de Tweede Wereldoorlog heeft de vereniging een doorstart gemaakt, onder een nieuwe naam en een nieuwe leiding. De nieuwe naam was Katholieke Centrale Vereniging voor Geestelijke Volksgezondheid (KCVGV), de nieuwe inspirator professor Frits Buytendijk, Nederlands hervormd van origine, maar katholiek geworden, hoogleraar fysiologie in Amsterdam en Groningen, later hoogleraar psychologie in Utrecht en Nijmegen, ‘goeroe’ van de Utrechtse fenomenologische school, een waarlijk legendarisch man van Europees kaliber. Hij was bevriend met Binswanger, Scheler, Plessner, Guardini, Merleau-Ponty en andere Europese grootheden. Per 1 augustus 1948 deed Buytendijk als voorzitter zijn intrede in het bestuur van de vereniging.
Hoe charismatisch en inspirerend Buytendijk was, blijkt uit het feit dat de jaarlijkse studiebijeenkomsten van zijn Vereniging niet plaatsvonden in een min of meer kleine zaal – waar het KSGV in de afgelopen jaren zijn studiedagen had – maar in de grote zaal van de Utrechtse Stadsschouwburg, met een kleine duizend plaatsen. En die vulde hij met gemak, helemaal in zijn eentje. Ongeacht het programma kwam men van heinde en verre om de ‘grote Buytendijk’ mee te maken. Westhoff beschrijft in haar boek uit 1996 de naoorlogse periode van de ‘geestelijke bevrijders’ als Buytendijk, Fortmann, Ruygers, Trimbos en vele anderen. Het is een fascinerende geschiedenis van een katholieke intelligentsia die, worstelend met haar eigen ketenen, ‘gewone’ katholieken van hun ideologische ketenen wilde bevrijden. In de KSGV-jubileumuitgave ter gelegenheid van het 85-jarig bestaan, Maak buigzaam wat verstard is, beschrijft Abma eveneens de grote invloed van KSGV-coryfeeën in de geestelijke bevrijding van de katholieken in Nederland.


1974: KCV – Willem Berger
Buytendijk overlijdt in 1974, midden in de jaren zeventig, de periode van ontzuiling. De vele confessionele verenigingen voor geestelijke volksgezondheid in ons land fuseren in die tijd tot het NcGv – het Nationaal centrum Geestelijke volksgezondheid, tegenwoordig het Trimbos Instituut – maar van Buytendijks Katholieke Centrale Vereniging wordt een klein restant buiten die fusie gehouden. Dat restant is uitgegroeid tot het huidige KSGV. De ‘seigneuriale’ Buytendijk, een echte ‘heer van stand’ (Ter Meulen 1987; zie ook Abma 1987), wordt als voorzitter opgevolgd door de meer ‘aardse’ en vitale prof.dr. Willem J. Berger, priester en psycholoog, hoogleraar pastorale psychologie en toegepaste godsdienstpsychologie in Nijmegen. Willem Berger werd voor zijn verdiensten op 4 november 1994 benoemd tot erelid van het KSGV, hij overlijdt in 2007.

1989: KSGV – Julie Feldbrugge
1997: KSGV – Jan van der Lans
In 1989 wordt Berger als voorzitter van het Katholiek Studiecentrum Geestelijke Volksgezondheid opgevolgd door de sociologe dr. Julie Feldbrugge. Acht jaar later, eind 1997, draagt zij de voorzittershamer overaan de godsdienstpsycholoog prof.dr. Jan van der Lans, tot 2002.


2002: KSGV – Frans Derks
2014: KSGV – Rien van Uden
2019: KSGV – Herman Westerink
Van 2002 tot eind 2013 is dr. Frans Derks, godsdienstpsycholoog en werkzaam in de forensische psychiatrie, voorzitter van het KSGV, nu Kenniscentrum voor Levensbeschouwing en Geestelijke Volksgezondheid. Hij wordt in 2014 opgevolgd door de klinisch psycholoog en psychotherapeut prof. dr. Marinus H.F. van Uden, hoogleraar klinische religiepsychologie aan de Universiteit van Tilburg. Per 1 januari 2019 werd prof. dr. Herman Westerink, bijzonder hoogleraar aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven, voorzitter van het KSGV. Per 19 november 2021 is hij opgevolgd door prof. dr. Arjan Braam, bijzonder hoogleraar ‘Levensbeschouwing en geestelijke volksgezondheid, met bijzondere aandacht voor de psychiatrie’ aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht.

Literatuur
Abma, R. (2015) Maak buigzaam wat verstard is. Buytendijk en de Katholieke Centrale Vereniging voor Geestelijke Volksgezondheid. Tilburg: KSGV.
Abma, R. (1998) Frederik Buytendijk. In H. Corman (red.), Nijmeegse gezichten. Vijfenzeventig jaar Katholieke Universiteit. Nijmegen: Uitgeverij KU Nijmegen, 140-149.
Abma, R. (1987) Buytendijk leeft. Interview met C.H. Kuitenbrouwer. Psychologie en Maatschappij 11, 85-88.
Goei, L. de (2001) De psychohygiënisten. Psychiatrie, cultuurkritiek en de beweging voor geestelijke volksgezondheid in Nederland, 1924-1970. Nijmegen: SUN.
Meulen, R.H.J. ter (1987) De deugd van een geboren heer: F.J.J. Buytendijk over deemoed, ontmoeting en seigneuriale cultuur. Psychologie en Maatschappij 11, 5-23.
Westhoff, H. (1996) Geestelijke bevrijders. Nederlandse katholieken en hun beweging voor geestelijke volksgezondheid in de twintigste eeuw. Nijmegen: Valkhof Pers.